Pruszanowski Michał Kazimierz Hermenegild h. Prus (2 poł. XVIII w.), poseł na sejm 1773–1775, marszałek rzeczycki.
Z tytułem podczaszego rzeczyckiego w r. 1764 głosował ze swym powiatem na Stanisława Poniatowskiego. Jako poseł rzeczycki na sejm rozbiorowy – wówczas podczaszy i sędzia grodzki rzeczycki – akces do konfederacji złożył po 16 IV 1773. Dn. 4 V t. r. został nominowany w skład sądu, który miał dekretować w sprawie «królobójców» z r. 1771. P. odznaczył się wśród opozycji, zwłaszcza w pierwszej fazie obrad. W drukowanej mowie z 12 V 1773 podkreślał na wstępie nielegalność elekcji Adama Ponińskiego i przymus przy podpisywaniu konfederacji, zdecydowanie przeciwny był forsowanej przez marszałka limicie sejmu i delegacji. Apelując, by posłowie nie godzili się na rozbiór, P. podnosił, że skoro jako pretekst do aneksji Katarzyna II wysuwała straty z powodu rzekomo zbiegłych do Polski poddanych, to można próbować pretensje te – choć nieuzasadnione – zaspokoić pieniędzmi, nie zaś terytorium Rzpltej. Przypominał, iż sześcioletnia okupacja Królestwa przez wojska rosyjskie przyniosła de facto znacznie większe straty Polsce. Jako zadanie sejmu P. wysuwał «podatek na zaspokojenie pretensyi sąsiedzkich… uchwalić, wiarę świętą nienaruszenie utrzymać, zbytniej wolności umniejszyć, prawa narodowe in omnibus materiis pomeliorować, Szkołę Rycerską w Ks. Lit. dla edukacyi ubogiej szlachty ustanowić, miasta portowe w kraju Rzeczypospolitej ufundować idque w Ks. Lit. nad Wiliją i Niemnem w Kownie, a nad Dźwiną w Dyneburku, w Koronie Polskiej w Toruniu, aukcyą wojska cale potrzebną uczynić, na nią podatek obmyślić, domowe rozruchy zaspokoić, winnych pokarać…». Choć 14 V 1773 P. głosował konsekwentnie przeciw projektowi Ponińskiego, królowi udało się wprowadzić go w skład delegacji.
Podkreślając, że wojska zaborcze winny żyć z własnych magazynów, a nie z rekwizycji, 19 VII 1773 P. żądał wysłania przez delegację posłów do monarchów ościennych, by im przedstawić «wszystkie dolegliwości i niesłychane kraju całego uciemiężenie». Przedstawiony 3 VIII 1773 projekt traktatu z Austrią P. uznał za niezgodny z prawem międzynarodowym, bo narzucony jednostronnie i bez możliwości zmian. Nie godząc się na przyjęcie takiego dyktatu 12 VIII t. r. złożył przeciw traktatowi uroczysty protest; Poniński, powołując się na konfederacki charakter sejmu, nie uznał jednak legalności tego veta. Gdy Jacek Ogrodzki i Kazimierz Karaś w imieniu króla próbowali skłonić P-ego do ustępstw ostrzegając, że opór doprowadzi rozbiorców dalej, P. replikował, że od pozwolenia na cesje woli już całkowity rozbiór, gdyż «prędzej się może cała Europa użali i ujmie». W odpowiedzi na przedłożony przez O. Stackelberga projekt traktatu z Rosją dowodził 24 VIII 1773, że pretensje Katarzyny II «są niesłusznym naciągane sposobem», powracał do sprawy kosztów utrzymania rosyjskiej armii okupacyjnej znacznie przewyższających roszczenia Rosji o zbiegłych do Polski poddanych; kończył uwagą, że rozbiór pozostaje w sprzeczności z oświadczeniami przyjaźni, które caryca jako gwarantka i protektorka Polski uroczyście składała. Projekt «o co by z posłem rosyjskim traktować należało», podał P. do laski 25 VIII 1773. W pięć dni później przypominał o wiarołomności dworu petersburskiego, żądał wyraźnego zaznaczenia w traktacie, że roszczenia Rosji dotyczą tylko Inflant, nie zaś Kurlandii. Dn. 31 VIII 1773, kwestionując interwencję Stackelberga na rzecz prawosławnych poddanych polskich, P. wypominał wyrządzone przez okupacyjne wojsko krzywdy i więzienie duchownych unickich na polskiej Ukrainie i proponował, by nuncjusz i poseł austriacki (jedyny katolik wśród przedstawicieli dyplomatycznych państw ościennych) podjęli w tej sprawie mediację. Dn. 8 IX 1773 postulował P. niezbędne zmiany w projekcie traktatu z Prusami, a kończąc zastrzegał, by jako wygnaniec «do podpisu traktatów nie był zniewalany». Jeszcze 18 IX t. r. odmawiał podpisania układów cesyjnych, ostatecznie jednak uległ. Dn. 29 IX 1773, podczas plenarnych obrad sejmu, P. prosił stany o obmyślenie środków do życia dla «egzulantów» rzeczyckich, których dobra znalazły się za rosyjskim kordonem. Sam do nich należał; 15 X t. r. Stackelberg obiecał wstawić się do Petersburga, by mimo niezłożenia Katarzynie II przysięgi wierności P. otrzymał pozwolenie sprzedaży swych dóbr zakordonowych. Projekt, który w sprawie swych współpowietników złożył P. w delegacji nazajutrz, nie został przyjęty, uznano jednak konieczność jakiegoś wsparcia dla poszkodowanych. W ich imieniu P. przemawiał jeszcze kilkakrotnie, apelując (m. in. 19 I 1774) o wynagrodzenie ich dobrami królewskimi.
Wybrany do Komisji Rozdawniczej Lit., P. powołany został nadto do deputacji rozliczającej Komisję Skarbową Lit. za l. 1767–75, do kilku komisji rozjemczych, wreszcie do sądów sejmowych na kadencję od 11 IV 1775. W trakcie dyskusji nad projektem podatków, 3 XI 1774 na lit. sesji prowincjonalnej opowiadał się za wzmocnieniem aparatu państwowego, powiększeniem dochodów skarbu, za konieczną uważał aukcję wojska; przeprowadzona przez urzędy grodzkie lustracja wszelkich dochodów miała umożliwić znaczny wzrost wpływów podatkowych. Straciwszy w wyniku rozbioru majątki za rosyjskim kordonem, P. posiadał część dóbr lennych zwanych Karnozowszczyzna; w r. 1774 starał się uzyskać jej resztę, znajdującą się uprzednio w rękach zmarłego wówczas Leonarda Pocieja. Sejm rozbiorowy przyznał P-emu ekspektatywę na pięćdziesięcioletnią emfiteuzę dzierżaw Kokoszyce i Jarniew w pow. słonimskim oraz star. lubonickiego z dzierżawą Stołpiszcze w pow. rzeczyckim, dziedziczną własność posiadanej dotąd na prawie lennym Kazimierzowskiej Słobody z wsiami Kuźmicze i Pokalicze (P. wystawił tam m. in. kuźnicę żelazną), a także inne dzierżawy, w których objęciu ubiegli P-ego konkurenci. Niektóre pretensje do jego dóbr rozstrzygać miały osławione komisje sądowe, wyznaczone przez tenże sejm. O skrzywdzeniu P-ego przez jedną z nich wspomina wyrok na Ponińskiego z 1 IX 1790. Z dóbr pojezuickich przejął P. folwark Horbaczewicze (pow. rzeczycki), który w r. 1785 sprzedał (pociągnęło to za sobą wezwanie do sądu Komisji Edukacji Narodowej). W r. 1790 – zapewne w związku z procesem Ponińskiego – Komisja Skarbu Lit. pozwała P-ego o nieprawne zawłaszczenie Kazimierzowskiej Słobody, Kuźmicz i Pokalicz. Jako sędzia ziemski rzeczycki w lutym 1786 P. został ponoć kandydatem powiatu do marszałkostwa lub podkomorstwa, ale na życzenie króla sprawę nominacji zawieszono. We wrześniu 1790 był nadal sędzią ziemskim rzeczyckim. W r. 1792 został marszałkiem powiatowym konfederacji targowickiej, wiążąc się «przy powadze i prerogatywach tronu», przy «utrzymaniu rządu, siły i potęgi krajowej», bez wyrzekania się ustawy 3 Maja. Akt ten przedstawiciel targowickiej zwierzchności uznał za nielegalny, po czym członków konfederacji zmuszono do podpisania innego manifestu. Podpisawszy się w maju 1793 jako «do czasu elekcji z woli zwierzchności marszałek rzeczycki», wyznaczony przez powiat do złożenia hołdu Katarzynie II (11 V 1793), 29 V t. r. P. został wybrany na marszałka powiatowego. Dalsze jego losy nie są znane. Nie wiadomo, czy założył rodzinę.
Estreicher; Uruski; Elektorów poczet; – Chojecki R., Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., „Kwart. Hist.” R. 79: 1972 nr 3 s. 550, 555, 557, 561; Drozdowski M., Przyjęcie traktatów rozbiorowych przez delegację i sejm polski w 1773 r., „Roczniki Hist.” T. 41: 1975 s. 103, 117; Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kr. 1917; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1970 I; Kraszewski J. I., Polska w czasie trzech rozbiorów, P. 1873 I 98, 100; Łaszewski R., Delegacja jako instrument ratyfikacji I i II rozbioru Polski, „Czas. Prawno-Hist.” T. 23: 1971 z. 1 s. 95; Łukaszewicz J., Historia szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim, P. 1850 II 190; Michalski J., Schyłek konfederacji barskiej, Wr. 1970; Ostrożyński W., Sprawa zamachu na Stanisława Augusta z 3 listopada 1771 przed sądem sejmowym, Lw. 1891 s. 55; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; – Mémoires du roi Stanislas-Auguste, I; Protokół albo opisanie zaszłych czynności na Delegacyi, W. 1775 I, Zag. I 5, 39, 75, 97, 108, 128, 176, 179, 199, 202, 205, 239–40, 294, 309, Zag. II 6, 15, 32, 45, 63, 69, 77, 90, 102, 135, 150; Sbornik dokumentov kasajuščichsja administrativnogo ustrojstva severo-zapadnogo kraja, Vil. 1903; Vol. leg., VII 298, VIII 6, 8, 19, 26, 30, 37, 41, 49, 59, 64, 69, 75, 78, 83, 122, 268, 412, 622, 655, 671, 688, 698, 724, 757–8, 766, 777, 818; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V 12448, Arch. Tyzenhauzów D-16/XXXIII (14), Zbiór z Muz. Narod. 687; B. Czart.: rkp. 698, 825.
Zofia Zielińska